Izba Pamięci Ziemi Mszczonowskiej

Historia mszczonowskiego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego SOKÓŁ

Towarzystwo Gimnastyczne SOKÓŁ w Mszczonowie powstało w 1924 roku. Jego założycielami byli druhowie: Czesław Kacznorowski, Jan Gajewski, Alfons Grudzień, Aleksander Dębiński, Bronisław Siekierski, Wacław Żebrowski, Jan Lipka, Józef Jankowski, Czesław Szaliński i Józef Szustkiewicz. Oni tworzyli też pierwsze władze gniazda na czele z prezesem dh Czesławem Kacznorowskim i naczelnikiem Alfonsem Grudniem. Towarzystwo Gimnastyczne SOKÓŁ miało za zadanie wychowanie młodzieży w myśl zasady „W zdrowym ciele zdrowy duch”.

W ramach gniazda działały sekcje: piłki nożnej, gimnastyczna i  lekkoatletyczna. Istniały drużyny męskie i żeńskie. Młodzież  zrzeszona w SOKOLE dzieliła się też na grupy wiekowe. Większość druhów rekrutowała się  ze środowiska rzemieślniczego i kupieckiego. Byli również  wśród nich lekarze, nauczyciele oraz urzędnicy. W skład zarządu wchodzili ponadto miejscowi księża. Każdy członek ćwiczący SOKOŁA zobowiązywał się do uiszczania składki w wysokości 25 gr., a członkowie wspierający wpłacali miesięcznie po 50 gr.

Zajęcia odbywały się  dwa razy w tygodniu. W SOKOLE przestrzegano zasad statutowych. Systematycznie odbywały się  zebrania zarządu, a co miesiąc członkowie zbierali się na zebrania ogólne. Musieli też  odbyć  obowiązkowe ćwiczenia wojskowe pod okiem instruktorów. 21 września 1924 roku miało miejsce  poświęcenie mszczonowskiego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego SOKÓŁ. W uroczystości wzięły udział przedstawiciele sąsiednich gniazd: z Żyrardowa i z okręgu grodziskiego. Natomiast już  w dn. 17. 10.1924 roku z inicjatywy dh Zofii Czerskiej zrodził się  zamiar wybudowania SOKOLNI. W tym celu wybrano komisję, która miała zająć  się  wyszukaniem odpowiedniego placu pod budowę. Do momentu wybudowania SOKOLNI postanowiono wynająć  salę w domu parafialnym zwanym popularnie LUDOWCEM. Młodzież ćwiczyła pod okiem instruktorów. Brała udział w zjazdach i zlotach: w Łowiczu, Skierniewicach, Warszawie, Poznaniu, Lwowie i Katowicach. Członkowie SOKOŁA uświetniali swoją  obecnością  uroczystości religijne i państwowe. Pięknie umundurowani prezentowali się niezwykle dostojnie. Męskie mundury galowe były koloru zielonego. Ich charakterystycznym elementem był płaszcz przerzucony przez ramię. Nakrycie głowy stanowiła czapka z piórem sokolim. Natomiast dziewczęta nosiły granatowe berety oraz granatowe sukienki z białymi kołnierzykami. 

Należy szczególnie podkreślić  ogromną rolę SOKOLNI, jako ogniska kultury, kształtującego postawę patriotyczną wśród młodzieży. Tu odbywały się  przygotowywane pod kierunkiem oddanych instruktorów wspaniałe akademie i wieczornice poświęcone wybitnym Polakom m.in. Mickiewiczowi, Słowackiemu, Reymontowi i wielu innym. Organizowano też  odczyty o różnorodnej tematyce np.: z higieny, czy też gospodarki. Tu działał też teatr, który przygotował i wystawił wiele sztuk. Pamiętne były mszczonowskie spektakle – „KRAKOWIAKÓW I GÓRALI” Wojciecha Bogusławskiego, „NOCY W BELWEDERZE”, „WIGILII ŚW. ANDRZEJA” oraz „STAREGO PIECHURA I SYNA JEGO HUZARA”. Wystawiano także jasełka. W SOKOLNI działał ponadto chór pod kierunkiem dh Filipowicza. Od 1929 roku w budynku zaczęło też funkcjonować kino, które było czynne w każdą sobotę i niedzielę. W podziemiach SOKOLNI utworzono klub, w którym była czytelnia, bilard i miejsce do organizowania gier towarzyskich. Z pism i gier członkowie korzystali bezpłatnie. Za korzystanie z bilardu pobierano drobne opłaty. W klubie pełnili dyżury członkowie Zarządu, których wyznaczano co miesiąc na zebraniach . Mimo starań nie doszło do urządzenia kręgielni i strzelnicy. Sala SOKOLNI była też udostępniana innym organizacjom i stowarzyszeniom działającym w mieście. Wypożyczano ją:   Straży Pożarnej, która urządzała tu zabawy karnawałowe, Związkowi Pracy Obywatelskiej Kobiet, Katolickiemu Stowarzyszeniu Młodzieży Żeńskiej, Komitetowi Budowy Szkoły w Gnojnej, Akcji Katolickiej i Misyjnej i  innym. Członkowie Zarządu organizowali dochodowe bale sylwestrowe i karnawałowe. Pięknym zwyczajem były coroczne spotkania opłatkowe. Członkowie SOKOŁA potrafili się  bawić, ale gdy trzeba było ciężko pracowali i pomagali innym. Pamiętne były akcje pomocy dla najuboższych mieszkańców miasta, jakie organizowano podczas wielkiego kryzysu gospodarczego. Druhna Zofia Czerska prowadziła  akcję dożywiania dzieci i dorosłych. Środki pozyskiwano z ofiar pieniężnych oraz darów w naturze.

Kandydat na SOKOŁA musiał mieć  nieposzlakowaną  opinię, którą poręczali jego dwaj tzw. członkowie wprowadzający, działający już wcześniej w towarzystwie. Ponadto kandydat musiał być  sprawny fizycznie. Każdy członek zobowiązany był do przestrzegania statutu. SOKOŁÓW obowiązywała surowa dyscyplina. Ważnym ciałem statutowym był sąd honorowy, który czuwał nad przestrzeganiem zadań statutowych. 

W wybudowaniu  imponującej mszczonowskiej siedziby SOKOŁA, która była wtedy jednym z najokazalszych  budynków w mieście najbardziej pomogli  państwo Zofia i Piotr Czerscy. Byli oni potężnymi filarami mszczonowskiego gniazda. Druhna Zofia Czerska była członkiem Zarządu SOKOŁA. O takich jak ona mówi się, że są  ludźmi wielkiego serca. Prowadziła akcję dożywiania dla najuboższych. Organizowała gwiazdki dla biednych dzieci. Na każdym kroku pomagała potrzebującym. To ona reżyserowała też przedstawienia teatralne SOKOŁA i prowadziła bibliotekę. Ponadto ufundowała sztandar dla gniazda Mszczonów. Natomiast jej małżonek, prezes gniazda druh Piotr Wacław Czerski, właściciel zapałczarni, a po jej upaństwowieniu dyrektor zakładu, ofiarował 3 tysiące złotych na kupno placu pod budowę SOKOLNI. Plac nabyto od pana Wieczorkowskiego za 2 tysiące złotych.

Przy budowie siedziby towarzystwa wiele prac wykonanych zostało przez samych członków SOKOŁA. Samodzielnie lasowali oni wapno, kopali fundamenty, wypalali cegły i angażowali się do innych ciężkich prac. Na dalsze pokrycie wydatków związanych z budową zwrócono się  do Zarządu Fabryki Zapałek z prośbą o udzielenie pożyczki w wysokości 20 tysięcy złotych. Otrzymano 10 tysięcy zł. Sam prezes gniazda dh Piotr Czerski pożyczył  5 tysięcy złotych. Magistrat miasta Mszczonowa dał 400 zł. Rozesłano też listy do sąsiednich gniazd oraz zwrócono się  z prośbą  o wsparcie finansowe do mieszkańców Mszczonowa, co także spotkało się z pozytywnym odzewem. Tak więc z wysiłku, woli i serca tylu wspaniałych ludzi powstał wtedy gmach SOKOLNI.

Wśród najbardziej zasłużonych byli:  
-Zofia i Piotr Czerscy
-Marian Bukowski 
-Helena Żukowska
-Stanisław Zarachowicz,
-Jan Maklakiewicz
-ks. Józef Wierzejski
-Józef Jankowski
-Antoni Dąbrowski, 
-Wacław Seferyński
-Karolina Grudzień
-Bronisław Siekierski 
-Zofia Lubosiewicz
-Józef Siniarski
-Marian Wolniewicz
-Michalina Szustkiewicz
-Kazimierz Szustkiewicz
-Ignacy Szustkiewicz
-Tomasz Siekierski
i wielu, wielu innych.

Kiedy wspominamy członków zarządu, nie sposób pominąć  młodzieży należącej do SOKOŁA. Tych młodych ludzi, którzy mieli  ogromne osiągnięcia na polu sportowym. Byli wśród nich m.in.: Jerzy i Eugeniusz Sienniccy oraz  Bronisław Radkiewcz. 
Działalność Towarzystwa Gimnastycznego SOKÓŁ w Mszczonowie przerwała II wojna światowa. Po wojnie członkowie, którzy ją  przeżyli próbowali reaktywować  działalność towarzystwa, pod zmienioną  nazwą „Klubu Sportowego”. Ówczesne władze nie godziły się  na przedwojenną  nazwę organizacji. Członkowie starali się  działać  podobnie jak w latach 20-tych i 30-tych, ale nie trwało to długo gdyż  komuniści  rozwiązali  klub. 

oprac. Barbara Gryglewska

W zbieraniu informacji na temat mszczonowskiego SOKOŁA pomogli: Bronisław Radkiewicz i jego żona Krystyna, Genowefa Wojciechowska, Adela  Sas, Teodozja Wirowska, Maria  Drozdowska, Irena  Olborska, Anna  Pstrzoch, Marianna  Czarnecka, Zofia Pietrzkowska, Wanda  Szustkiewicz, Wacław Jackowski i Franciszek Strzelecki.