Opowieści o Ziemi Mszczonowskiej

Jak kościół mszczonowski podnosił się z pogorzeli i ile świątyń miało miasto...

Obecny kościół farny w Mszczonowie stoi na miejscu świątyni, która spłonęła podczas olbrzymiego pożaru, jaki strawił miasto w 1800 roku. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że pierwotnie zakładano odbudowę kościoła w zupełnie innym miejscu. Miał on stanąć na placu, który dziś zajmuje szkoła podstawowa (dawniej ulica Radziejowska, obecnie Warszawska). Powstały nawet jego plany, które publikujemy poniżej (pochodzą one z Arch. Archidiecezjalnego w Warszawie). Zamieszczamy także mapę miasta, na której umieszczono położenie zaprojektowanego kościoła (mapa Ludwika Bethiera –połowa XIX w.- źródło AGAD).  Warto zwrócić uwagę, że jest  na niej naniesione także położenie spalonej świątyni.   Ostatecznie jednak zdecydowano się  nowy kościół postawić  w historycznym miejscu. Przesunięto go jednak względem starych, spalonych murów dość znacząco wejściem na północ. Wcześniejsza świątynia była zwrócona frontem do głównego miejskiego placu i ratusza.  Najlepiej widać to na mapie Borzęckiego z 1862 roku (pozostającej w  AGAD), gdzie zarys starego i nowego kościoła zostały dla porównania umieszczone na sobie (mapa zamieszczona do artykułu).

Z pewnością kościół,  który  spłonął w 1800 roku nie był pierwszym, jaki stał w Mszczonowie. Świątynia  we wsi książęcej Mszczonów istniała już  w 1324 roku. Pochodziła ona  z XIII wiecznej fundacji kościelnej. Taką informację odnaleźć można w „Roczniku archidiecezji warszawskiej (Warszawa 1958 s.336)”. Nie wiadomo jednak dokładnie kiedy wybudowano pierwszy  kościół  w Mszczonowie. W monografii miasta dr Jan Józefecki podaje  natomiast imiona czterech mszczonowskich proboszczów z XIV wieku.  Dwa  z nich  wymienione zostały pierwotnie w dokumentach  z lat 1324 i 1326. Byli nimi kapelani książęcy Gunter i Mikołaj. Następny to Piotr Masa, który był proboszczem przed 1377 rokiem, a czwarty to Marcin Sczak, kapelan książęcy  i podkanclerzy, kanonik płocki i łęczycki, który probostwem zarządzał już  w roku 1377. Przypomnijmy, że to właśnie ta data  przyjmowana jest  w historii Mszczonowa  jako czas nadania praw miejskich.

Ciekawostką jest, że w wieku  XVIII, czyli  w okresie końca I Rzeczypospolitej,  Mszczonów miał aż trzy świątynie. Jak pisze w monografii miasta wspomniany już dr Jan Józefecki:  murowany kościół parafialny p.w. Świętego Jana Chrzciciela stał w zachodniej części miasta, mniej więcej w tym samym miejscu co obecna świątynia farna, drewniany kościół p.w. Świętego  Wawrzyńca (wzniesiony na przełomie XVI i XVII w) stał przy ulicy Grójeckiej, a trzecia świątynia  (także drewniana)   p.w. Św. Rocha stała  na polu już  poza zabudowaniami miejskimi (dokładne miejsce nie jest znane).  

Wielce prawdopodobne jest twierdzenie, że w pożarach, jakie trawiły miasto w wieku XIX przepadły wszystkie świątynie wspominane przez  dr Józefeckiego. Dwa największe pożary  z 1800 i 1862 roku zmieniły miasto w niemalże całkowite pogorzelisko. Można rzec, że „mszczonowski kościół” od wieków prowadzi swoistą walkę  z ognistym żywiołem. W dziejach miasta znana jest jeszcze jedna historia dotycząca spalonej świątyni. Dowodzi tego opis autorstwa Józefa Łukaszewicza, odwołujący się do  lustracji przeprowadzonej w mszczonowskiej parafii przez biskupa Goślickiego w 1603 roku: 
„Kościół ten wizytował w roku l603 Wawrzyniec Goślicki, ówczesny biskup poznański. Był on wtedy murowany i przed kilku laty spalony, w skutek czego tak osłabiony, że ściany jego musiały być podtrzymywane słupami drewnianemi. Poświeconym był pod tytułem Św. Jana Chrzciciela. Radziejowscy przybudowali do niego kaplice Św. Anny, która miała swoje osobne małe uposażenie i w której zapewne były groby z nagrobkami i wizerunkami tej rodziny. Kaplica ta została w roku 1660 odświeżoną i ozdobioną. Prócz folwarku w Mszczonowie i rozmaitych małych legatów, uposażeniem kościoła były dziesięciny ze wsi Adamowice, Kosiny, Powąski, Karnice, Gurba, Szeligi, Zdzieszyn, Baranów, Gzdów, Korabiewice, Żuków, Szczawinek, Wrzenca, Wola wrzencka, Drogon, Wola drogońska, Kalienczyń, Słabomierz , Ruda radziejowska, Nieczki, Brzozokoł, Radziejowice, Krze, Kamionka, Grzegorzowice, Gnojna, Kaczków, Gomba, Markow itd. Probostwo tutejsze należało do kapituły poznańskiej, która tu utrzymywała plebana i dwóch lub trzech wikarych. 
[…]  Prócz kościoła parochialnego był jeszcze w r. 1603 w Mszczonowie kościołek pod tytułem Św. Wawrzyńca, świeżo wówczas wybudowany z drzewa; stał na przedmieściu i miał małe uposażenie dziesięcinami.” 

Powyższy tekst pochodzi z pozycji: ARCHIDIAKONAT WARSZAWSKI wg Józefa Łukaszewicza - 
opis stanu w roku 1603 z lustracji biskupa Goślickiego   
"Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej . T. 3" 1863 

Od 2009 roku w Mszczonowie są dwie parafie. Nowo powstała  pod wezwaniem Świętego Ojca Pio jest 164. parafią w Diecezji Łowickiej. Jak łatwo obliczyć  ostatni raz w swojej historii miasto miało więcej niż jeden kościół około  200 lat temu. Miejmy nadzieję, że już nigdy ogień nie stanie się powodem końca jakiejkolwiek miejscowej świątyni. 


oprac. Piotr Dymecki 

  • 1862 mapa Ludwika Bethiera
  • probostwo Zabudowania - źródło AGAD
  • Plany kościoła w Mszczonowie z 1849 r. Świątynia nigdy nie została wybudowana wg poniższych projektów.

wstecz