Izba Pamięci Ziemi Mszczonowskiej

Mszczonów - historia i współczesność

Pierwsza pisemna wzmianka o istnieniu Mszczonowa datowana jest na rok  1245 (dokument księcia Konrada I wystawiony w miejscowości „Mussonow”). Jednak odkrycie w 1996 roku przy ulicy Cmentarnej  mogiły z połowy XII wieku pozwala przypuszczać, że osadnictwo na tych terenach jest starsze o co najmniej wiek. Prawdopodobnie w tamtym czasie znajdował się  w Mszczonowie dwór książęcy, z którego władca korzystał, gdy  polował w okolicznych puszczach. Informacja o miejscowym kościele w źródłach pisanych pojawia się  w roku 1324, czyli  Mszczonów był wtedy znaczącą osadą  Księstwa Mazowieckiego. W  1377 roku o Mszczonowie napisano już  jako o mieście.  Przyjmuje się, iż prawa miejskie książę  mazowiecki Ziemowit III nadał mu właśnie w roku 1377

W pierwszym okresie swego istnienia Mszczonów był własnością  książęcą. W 1495 roku wraz z innymi ziemiami Zachodniego Mazowsza wcielono go do Korony. W tym czasie należał on do Jadwigi, żony starosty kaliskiego Bartłomieja z Iwanowic. Rozwojowi miasta sprzyjało korzystne położenie na szlaku handlowym do Wrocławia przez Piotrków i Rawę.  Od 1532 Mszczonów znajdował się w rękach rodu Radziejowskich - początkowo jako zastaw, a już  w 1554 roku jako nadanie. W XVII wieku miasto przejęli Prażmowscy.

Nadane przez Ziemowita III prawa miejskie potwierdzali później kolejno: książę mazowiecki Ziemowit IV (w 1437), Zygmunt I, Zygmunt August i Jan III Sobieski. Mszczonów na przestrzeni wieków nigdy nie utracił praw miejskich. Przez trzy wieki (XVw- XVIIIw) był stolicą  powiatu, wchodzącego w skład  ziemi sochaczewskiej (składającej się z powiatu sochaczewskiego i mszczonowskiego). Status powiatu utracił po III rozbiorze Rzeczypospolitej (1795r.), kiedy to znalazł się w zaborze pruskim. W 1807 roku Mszczonów  został wcielony do Księstwa Warszawskiego. Od 1815 roku do pierwszej wojny światowej wchodził natomiast w skład Kongresowego Królestwa Polskiego.

Prawdopodobnie pod koniec XVII wieku w Mszczonowie zaczęli się  osiedlać pierwsi Żydzi. W połowie 1778 roku  zostali oni „przyjęci do obywatelstwa miejskiego i dopuszczeni do praw miejskich” w zamian za partycypację w kosztach utrzymania miasta.  Tuż przed II wojną światową Żydzi stanowili blisko połowę mieszkańców Mszczonowa. Niemalże wszystkich  niemieccy okupanci wywieźli w  1941  i 1942 roku do warszawskiego getta. Ostatecznym miejscem ich zagłady był obóz koncentracyjny w Treblince. 

Mszczonów największych zniszczeń doznał w wyniku nawiedzających go wielokrotnie pożarów  (1696, 1800, 1860 i 1862), a także na skutek  działań wojsk hitlerowskich w okresie II wojny światowej. W latach 1939 -1945 Niemcy zniszczyli 85% miejskiej zabudowy i pozbawili życia blisko 50% mieszkańców miasta). 

We wrześniu 1939 roku Mszczonów zasłynął jako miejsce, w którym armia polska odniosła jedno z tak nielicznych w wojnie obronnej zwycięstw nad lepiej wyposażonym i liczniejszym niemieckim Wehrmachtem. O świcie 11 września,  wycofujący  się  znad linii Warty,  31 pułk Strzelców Kaniowskich rozprawił się  w mieście z oddziałami tyłowymi XVI Korpusu Pancernego. Oficer 31pSK,  kapitan Ogrodnik w swej relacji napisał,  że w wyniku zwycięskiej bitwy  „ […] wzięto do niewoli 2 oficerów, 35 szeregowych oraz kasę oddz. w której znajdowało się 21000 mk. niem. Zniszczono 3 najcięższe czołgi i 22 lekkie; spalono ok. 20 samochodów ciężarowych i 10 osobowych oraz kilkanaście motocykli. Dowódca oddz. pancernego - mjr został zabity.”  Za to chwalebne zwycięstwo w 1966 roku pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari.  Kaniowszczycy ofiarowali miastu ostatni dzień wolności  przed długą nocą  hitlerowskiej okupacji. Panowanie niemieckie skończyło się  w Mszczonowie dopiero  16 stycznia 1945 roku, kiedy to do miasta wjechały czołgi sowieckie.

Współczesny Mszczonów to jedno z najdynamiczniej rozwijających się polskich miast, zwane „Tygrysem Mazowsza”. W jego okolicy krzyżują się najistotniejsze w kraju szlaki komunikacji drogowej i kolejowej. Miasto ma dzielnice przemysłowe, w których działają firmy przemysłowe i logistyczne.

Największym naturalnym skarbem Ziemi Mszczonowskiej są  wody geotermalne.  Mszczonów jako drugi w Europie (po bawarskim Erding) zaczął wykorzystywać do celów grzewczych oraz spożywczych (1999r.) słodkie wody geotermalne.  Od 2008 roku zasilane są też nimi  TERMY, czyli kompleks basenowy z licznymi wodnymi atrakcjami. Mszczonowskie wody mają właściwości balneologiczne.

pd